رنک الکسا

1

در تشکیل شهرکاشان اقلیم نقش تعیین کننده ای داشته است.این مسئله در معماری و شهرسازی شهر نیز به خوبی تاثیر گذارده است،به طوری که در معماری سنتی حداکثر استفاده از آب و اقلیم منطقه می شده است.در واقع معماری و شهرسازی شهر در تطابق کامل با اقلیم منطقه است.این پژوهش سعی دارد تاثیر اقلیم بر شکل گیری فضاهای عمومی شهر کاشان را مورد بررسی قرار دهد.برای این منظور ابتدا تاثیر اقلیم بر شکل گیری خانه بروجردی ها که از خانه های قدیم کاشان است و امروزه کاربرد عام(گردشگری)داردرا توضیح داده و ویژگی ها و مزایای معماری آن بیان گردیده و نفس حیاط مرکزی و حوض آب و گیاه و سرداب را در این اثر تاریخی شرح داده شده است.

بیان مسئله:

اقلیم نتیجه تاثیر متقابل عناصر شهری می باشد که به انحای مختلف زندگی انسان را تحت تاثیر قرار داده است.از همان آغاز هستی نیاز انسان به پناهگاه و ماورا کاملا محسوس و بدیهی بود و این پناهگاه به اشکال ساده و پیچیده در تطابق با اقلیم قرار داشت.بنابراین جای تعجب نخواهند بود در کشوری مانند ایران که در عرض جغرافیایی کشیده شده است و در نتیجه اقلیم های متنوعی را تجربه می کند سبک های گوناگون معماری و شهرسازی وجود داشته باشد.در این میان ویژگی های معماری مناطق گرم و خشک ایران قابل تامل است.حدود سه چهارم اقلیم ایران زمین تحت تاثیر شرایط سیاره ای،منطقه ای و محلی در سیطره اقلیم گرم و خشک است.

بارش کم و نامنظم،نوسان بالای دمای سالانه و روزانه و وزش بادهای گرم و خشک به ویژه در فصل های خشک سال از ویژگی های عمده این اقلیم می باشد که شرایط زیست را حداقل برای بخشی از سال بسیار سخت و دشوار می کند.به این علت و سایر دلایل اقلیمی ساکنان این پهنه برای آن که بتوانند به زیستن در چنین شرایطی ادامه دهند ترفندهای اصولی را آزموده و بکار بسته اند تا به نوعی با طبیعت سخت و خشن آن سازگار گردند،مثلا استفاده از بادگیر وسرداب در این مناطق باعث نوعی آسایش در تابستان های گرم و سوزان مناطق شده است.دیوارهای ضخیم و سقف های گنبدی،همچنین سقف های دوپوشه چوبی در ایجاد تعادل در گرما و سرما مؤثر است.افزون بر این ویژگی معابر نیز به نوعی سعی در تعدیل شرایط خشونت های اقلیمی دارد.کوچه های باریک و پرپیچ و خم با جهت شرقی –غربی که دارای دیوارهای بلند می باشند،ضمن کمک به کاهش سرعت باد با ایجاد سایه سبب خرده اقلیمی ویژه می گردند که تفاوت های بارزی را ضمن کاهش سرعت هوای پیرامونش دارد.

متاسفانه امروزه به مدد استفاده از تکنولوژی جدید ومدرن شیوه های مطلوب معماری سنتی که حاصل صدها سال تجربه پربهای نیاکان ماست به فراموشی سپرده است.مصالح و سبک های بکارگرفته شده در این مناطق بیش از آن که با طبیعت منطقه تطابق داشته باشد،بدون برنامه از مناطقی با اقلیم های کاملا متفاوت برداشته شده است.همین امر شرایط آسایش زیستی را در سکونتگاه با مشکل روبرو کرده است،خانه ای که از بلوک یا روکش سیمانی به جای کاهگل استفاده می کند و یا ایوان و سایبان استفاده نمی کند و بام آنها قیرگونی می گردد در تابستان ها گرم تر از اطراف و در زمستان سردتر از اطراف می باشند.تنها با کمک تکنولوژی و با صرف هزینه و انرژی زیاد که از نظر روحی و روانی نیز قابل تامل می باشد،می توان شرایط زیستی را تا حدودی با شرایط آسایش نزدیک کرد.

در طول یک سده اخیر فرهنگ کشور تحت تاثیر جریان غرب گرایی قرار گرفته است به طوری که کلیه شئونات زندگی ایرانی را تحت تاثیر قرار داده است .یکی از مهمترین بخش هایی که از هجوم گزنده فرهنگ وارداتی رنج برده بخش شهرسازی و معماری کشور است به طوری که خانه های درونگرا جای خود را به طرح های جدید وارداتی داده و مصالح بومی که زمانی به راحتی در سرتاسر کشور استفاده می شده است امروز جای خود را به مصالح صنعتی داده است که این امر نه تنها سبب افزایش هزینه ها شده بلکه به خاطر عدم همسازی با اقلیم بومی مشکلات گرمایشی و سرمایشی را نیز ایجاد کرده است و در نهایت سبب تغییر نگرش مردم و بی توجهی به فرهنگ قدیم کشور گردیده است.بر این اساس عده ای از متفکران به انتقاد از این شیوه پرداخته اند.

بررسی تاثیر اقلیم بر معماری و شهرسازی از جمله موضوعاتی است که همواره مورد توجه صاحبنظران ،جغرافیا و معماری قرار داشته است،از جمله کارهایی که در این زمینه در سطح بین المللی انجام شده است شده می توان به کارهای زیر اشاره کرد:

در سال 2001اثرهای ارزشمند معماری و شهرسازی سنتی واقع در مناطق گرم و خشک توسط آبوناگی در ایالات متحده مورد بررسی قرار گرفته است.

در سال 2001ریچارد آسایش گرمایی و رفتار انسانی را در فضاهای شهری آمریکا مورد بررسی قرار داده است.

شرایطی که در آن می توان به صرفه جویی در مصرف انرزی در فضاهای شهری مناطق گرم وخشک دست یافت در نیویورک ایالات متحده آمریکا توسط کارمونا مورد تحقیق قرار گرفته است.در این زمینه پیشنهاد می کند کهک

1-که ساختمان دو طبقه احداث شوند،در صورت احداث برجهای مرتفع ساختمان ها باید کنار هم و انبوه ساخته شود.

2-هدف اصلی کاهش حرارت در تابستان و کسب حرارت در زمستان اولویت دوم باشد.

3-از برودت تبخیر در اطراف ساختمان استفاده شود.

4-آشپزخانه و حمام حرارت زا هستند و باید از اتاق های مسکونی جدا باشند.

5-از دیوارهای ضخیم با مصالح سنگین جهت ذخیره انرژی و ایجاد تعادل با هوای بیرون استفاده شود.

6-دهلیز ورودی سرپوشیده باشد و یا از محوطه درخت کاری شده استفاده شود.

در بافت قدیم شهر کاشان نزدیک به هفتاد خانه تاریخی وجود دارد.اکثر این خانه ها به شکل چهارفصل بوده اند یعنی اینکه امکان زندگی در تمامی ماه های سال برای سکنه خانه فراهم بوده است.اکثر این ساختمان ها به شکل اندرونی و بیرونی ساخته شده اند.در این خانه ها حیاط نقش مهمی بر عهده داشته است به طوری که ارتباط دهنده بخش های دیگر بوده است و ساختمان را دور تادور حیاط و با توجه به وزش باد و آفتاب طراحی می کرده اند.همچنین بیشتر پنجره ها و درها رو به حیاط باز می شده اند.

در حیاط معمولا حوض آب بزرگی وجود داشته است و در کنار این حوض پاشور قرار داشته که به شکل مستطیلی کوچک دور تا دور حوض آب کشیده می شده است بدین ترتیب در مواقعی که آب حوض سرازیر می شد به زیر پایه ساختمان نفوذ نمی کرد.چند متر بعد از پاشور یک و یا دو باغچه کوچک وجود داشت.وجود باغچه ها در کنار حوض آب سبب می گردید که یک خرده اقلیم معتدل در آب و هوای خشک کاشان ایجاد گردد. سرداب از دیگر عناصر خانه های تاریخی کاشان است که معمولا در مقابل حیاط ساخته می شد.سرداب در زیر زمین کنده می شد و به همین خاطر مرطوب تر از بقیه بخش های خانه بود.در سرداب ها معمولا قنات وجود داشت که این کار به دو علت انجام می گرفت:اول آنکه،در فصل گرم سال آب در دسترس اهالی باشد و از طرفی دیگر این کار سبب می گردید تا رطوبت بیشتری در سرداب وجود داشته باشد.معمولا هوای موجود در سرداب به وسیله بادگیر تهویه می شد.البته هوا از طریق دیگری نیز تهویه می گردید.به این شکل که وزش باد از روی حوض آب و باغچه باعث تعدیل هوا می گردید و این هوای معتدل به وسیله پنجره های سنگی مشبکی که در دیواره بیرونی سرداب قرار داشتند وارد سرداب می شد.ایوان ها از دیگر بخش های این خانه ها بودند.ایوان از حیاط گرم تر و از اتاق و یا فضاهای سربسته دیگر خنک تر بود،ایوان ها معمولا در فصل های پاییز و بهار که هوا معتدل تر است استفاده می شد.

جنس مصالح بکار رفته در خانه های تاریخی از خشت و گل بوده است،زیرا این مواد هم در دسترس مردم بوده و از طرف دیگر مواد گلین در روز،گرما را کمتر از خود عبور داده و در مقابل جاذب بهتری نیز برای رطوبت هستند.پایه ها و ستون های اکثر خانه های تاریخی قطور بوده اند،تا تبادل هوا بین داخل و خارج از ساختمان کمتر صورت گیرد،همچنین در این خانه ها سقف های گنبدی باعث می شده که یک طرف سقف همیشه در مقابل آفتاب باشد و ایجاد سایه کند،بدین وسیله عملا درون ساختمان خنک تر از هوای آزاد می گردیده است.سقف ها معمولا دارای نورگیر بوده اند،نورگیرها شدت تابش آفتاب را کم کرده و مقدار کمی از آفتاب را از خود عبور می داده اند که برای تامین روشنایی داخل فضای اتاق بوده است.

از نکات جالب در معماری بروجردی ها استفاده از بادگیر بوده است؛بادگیرها را بسته به نوع وزش باد یک،دو،چهار و ... ساخته می شده اند.دریچه بادگیرها را با توجه به وزش باد باز می کرده اند.بادگیرها به سرداب نیز راه داشته اند .در بعضی از موارد در سرداب چند قنات حفر می شده است و آنها را به وسیله کانال یو شکلی به همدیگر ارتباط میداده اند.بدین طریق جریان آب موجود در قنات برخورد کرده و دوباره به بالا می آمده است و بدین گونه هوای بسیار مرطوب و معتدلی را ایجاد می کرده است.

علاوه بر سرداب بادگیرها به اتاق ها و دیگر عناصر فضاهای شهری نیز راه داشته اند و عمل تهویه هوا را انجام می داده اند.

مسجد:

مسجد از جمله فضاهای شهری است که در همه ی محلات بافت قدیم شهر کاشان وجود دارد.از جمله مهم ترین و زیباترین این مسجدها مسجد آقا بزرگ می باشد.این مسجد به تحقیق شاهکاری در معماری این مرز و بوم می باشد.مسجد دارای دو حیاط تحتانی و در دو طبقه بنا شده ساختمان زیر زمین مربوط به مدرسه و ساختمان طبقه همکف بیشتر جهت امور مذهبی استفاده می شده است.در حیاط مسجد یک حوض آب و باغچه همراه با گل و گیاه وجود دارد که در تعدیل شرایط اقلیمی مؤثر است.درختان از نوع انار می باشند و به همین خاطر در بیشتر فصل های سال دارای برگ هستند.در نتیجه شرایط اقلیمی با توجه به وجود این گیاهان تعدیل می گردد،به علاوه همان طور که می دانیم وجود آب که دارای ظرفیت گرمایی بالایی است(یعنی اینکه در تابستان دیرتر گرم می شود و در زمستان دیرتر سرد می شود)در تعدیل هوا نقش عمده ای دارد. در سمت جنوبی گنبد خانه مسجد،که از چهار طرف باز است قرار دارد که این امر را تعدیل درجه حرارت هوا نقش زیادی داشته است.

بازار :

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: